نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• سمیه زارعی
• علی اصغر فهیمی فر
• همایون حاج محمدحسینی

چکیده

جهانشاه قراقویونلو به همراه فرزندش پیربوداق (857- 871 ه.ق) در غرب ایران، به‌ویژه تبریز، شیراز و بغداد حکمرانی می‌کردند. آنان کارگاه‌های کتاب‌آرایی به‌جای مانده از دوره‌های جلایری و تیموری را در اختیار گرفتند. اوج توجه به هنر کتاب‌آرایی در دورۀ حکومت پیربوداق در شیراز مشهود است. یکی از نمونه‌های برجستۀ این دوره، دیوان حافظ سعد تبریزی به قلم شیخ محمود پیربوداقی (864 ه.ق) است که در کتابخانۀ بریتانیا با شماره or. 11846 نگهداری می‌شود. هم‌زمان با کتابت این نسخه، پیربوداق نامه‌ای به دارالعبادۀ یزد ارسال و در آن موادی چون لاجورد، سیلوی خطایی و دهنۀ فرنگی را درخواست کرده است. پژوهش حاضر با این فرضیه که نامه مذکور در راستای تأمین مواد موردنیاز برای تزیین این نسخه کتابت شده است، به بررسی این پرسش‌ها می‌پردازد که مواد و ابزار تزیین در کتاب‌آرایی دورۀ قراقویونلوها چگونه بازنمایی می‌شود؟ و سنگ لاجورد، سیلوی خطایی و دهنۀ فرنگی چه کاربردی در تزیینات این نسخه از دیوان حافظ سعد داشته است؟ روش پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی و روش کتابخانه‌ای و اسنادی است و به تحلیل و توصیف تزئینات این دیوان تمرکز دارد تا مواد و رنگ‌های به‌کاررفته در آن را با محتوای نامه پیربوداق در سال 864 ه.ق تطبیق دهد. یافته‌های پژوهش حاضر نشان می‌دهد که این نسخه با بهره‌گیری از مواد متنوعی تزیین‌شده است که این تنوع در عناصر تزیینی، بیانگر سطح بالای فنون کتاب‌آرایی در دورۀ قراقویونلوهاست. همچنین مستندات تاریخی ازجمله‌ نامۀ رسمی حاکم در همان سال مبنی بر درخواست تأمین مواد، نقش حمایتی و مؤثر او را در ارتقاء هنر کتاب‌آرایی در دورۀ قراقویونلوها نشان می‌دهد.
 

کلیدواژه‌ها

• بازنمایی مواد و ابزار
• آرایه‌های کتاب‌آرایی
• دیوان حافظ سعد تبریزی
• نسخه‌شناسی
• قراقویونلوها

عنوان مقاله [English]

Recognition of Materials and Decorative Tools in Qara Qoyunlu Manuscript Illumination (1460): A Study of the Manuscript of the Divan of Hafez Sa‘d Tabrizi Written by Shaykh Mahmud Pir Budaqi

نویسندگان [English]

• Somayeh Zarei
• Ali Asghar Fahimifar
• Homayoun Haj Mohammad Hosseini

چکیده [English]

Jahanshah Qara Qoyunlu, along with his son Pir Budaq (1454-1467), ruled in western Iran, particularly in Tabriz, Shiraz, and Baghdad. They took possession of the manuscript illumination workshops from the Jalayirid and Timurid periods. The peak of attention to the art of manuscript illumination is evident during Pir Budaq's reign in Shiraz. One of the prominent examples of this period is the Divan of Hafiz Sa'd Tabrizi, penned by Sheikh Mahmud Pir Budaqi (864 AH/CE), which is held in the British Library under the number or. 11846. Concurrently with the writing of this manuscript, Pir Budaq sent a letter to the Dar al-'Ibada of Yazd, requesting materials such as lapis lazuli, silvi-ye khata'i, and dohaneh-ye farangi.
This research, based on the hypothesis that the aforementioned letter was written to procure the necessary materials for the illumination of this manuscript, investigates the following questions: How are the materials and tools of illumination represented in the Qara Qoyunlu period? And what were the applications of lapis lazuli, silvi-ye khata'i, and dohaneh-ye farangi in the decorations of this copy of the Divan of Hafiz Sa'd? The present research employs a survey method with a descriptive-analytical approach, utilizing library and documentary research, and focuses on analyzing and describing the decorations of this Divan to compare the materials and colors used in it with the content of Pir Budaq's letter in 1460. The findings of this research indicate that this manuscript is decorated using a diverse range of materials. This variety in decorative elements reflects the high level of manuscript illumination techniques during the Qara Qoyunlu period. Furthermore, historical documents, including the official letter from the ruler in the same year requesting the provision of materials, demonstrate his supportive and effective role in promoting the art of manuscript illumination during the Qara Qoyunlu era.
 

کلیدواژه‌ها [English]

• Recognition of Materials and Tools
• Ornaments of Manuscript Illumination
• Divan of Hafiz Sa'd Tabrizi
• Manuscript Studies
• Qara Qoyunlu