آرشیو ملی
مفهوم‌شناسی ادراک و ارتباط بصری با رویکرد به روان‌شناسی گشتالت و ساختار‌شناسی فرمی عناصر تزئینی با عناصر نوشتاری در قرآن مُذّهب قاجاری به شماره ثبت 3089 محفوظ در کتابخانه مرکزی تبریز (فرنوش شمیلی، فاطمه غفوری‌فر و حسن‌علی فریدونی)
چکیده
هنرهای صناعی در دوره قاجار واجد مؤلفه‌های متمایز از دوره‌های پیشین خود هستند که یکی از این هنرها، هنر کتاب‌آرایی است؛ نسخ‌خطی و چاپی گوناگونی در این عصر مصور شده که نسخ قرآنی از وجوه متمایزتری برخوردار هستند. هنرمندان این عصر به‌صورت ویژه عناصر تزئینی و نوشتاری در کتاب مقدس را سازماندهی کرده‌اند که ارتباط بصری منحصر‌به‌فردی بین ساختار فرمی عناصر مذکور می‌توان ادراک کرد؛ لذا نسخۀ مُذّهب قرآنی 3089 قاجاری کتابخانه مرکزی تبریز را می‌توان یکی از نمونه‌های برجسته در حوزۀ ارتباطات و ادراکات بصری دانست که از این خصیصه به‌خوبی بهره برده است. ازاین‌رو پژوهش حاضر با هدف معرفی نسخۀ 3089 قاجاری کتابخانۀ مذکور، ضمن ساختار شناسانۀ فرمی بین عناصر نام‌برده، به تشریح مفهوم‌شناسی، ارتباط و ادراکات بصری حاصل از روابط بین عناصر ذکرشده می‌پردازد. بدین‌سبب سؤالات اساسی از این قرار است: عناصرتزئینی-نوشتاری در قرآن مُذّهب 3089 با چه ساختار فرمی سازماندهی شده است؟ چه ارتباط بصری بین عناصر مذکور قابل‌ِادراک است و واجد چه نوع کیفیت بصری است؟ روش توصیفی-تحلیلی برای پژوهش حاضر منتخب شد که به‌صورت میدانی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای اطلاعات تصویری و نظری گردآوری شد. برآیند پژوهش نشان داد: در بخش‌های سرلوح، سرسوره، نشان آیات عناصر تزئینی همچون نقوش اسلیمی، ختایی و هندسی با ترکیب‌بندی‌هایی مجزا و عنصر نوشتاری نسخ و توقیع آراسته شده‌اند که ارتباطات بصری فشرده‌ای به‌صورت قانون عنصر متصل، سرنوشت مشترک، تقارن و شباهت و تداوم بین عناصر نوشتاری و تزئینی قابل‌ِمشاهده است.
کلیدواژه‌ها
)