چکیده

منطقۀ قفقاز منطقۀ واقع در جنوب‌غربی روسیه و شمال‌غربی ایران، از شمال به کوه‌های قفقاز، از جنوب به رود ارس و کر و آرارات هم‌مرز با ایران و ترکیه، از شرق به دریای مازندران، از غرب به دریای سیاه و آزوف و از جنوب‌غربی به ترکیه محدود است. در‌حالی‌که از دورۀ باستان میان ایران و قفقاز در زمینه‌های سیاسی، تجاری و فرهنگی روابط برقرار بوده، گسترش این روابط در یکصد‌و‌پنجاه سال گذشته و به‌ویژه طی دوره مشروطه تا پایان دوره پهلوی اول در زمینه‌های تجاری و فرهنگی بیشتر به‌چشم می‌خورد. مهاجرت‌های ایرانیان و قفقازی‌ها نیز بر اهمیت و گسترش این روابط افزود. ایرانیانی که به‌دنبال اوضاع نابسامان داخلی ایران و پس از تحمل سختی‌های فراوان به قفقاز می‌رفتند و به سبب آگاهی که پیدا می‌کردند، در بازگشت، بعد از ورود به ایران خواستار حقوق انسانی و اجرای قوانین جدید می‌شدند. متقابلاً نیز مهاجرت‌های بسیاری از اهالی قفقاز را می‌توان نام برد که در این مقاله، تلاش می‌شود با استفاده از داده‌های آرشیوی به بررسی روند مهاجرت‌های دو سویۀ ایرانیان و قفقازی‌ها طی سال‌های 1285 تا 1320 ه.ش. پرداخته شود.

کلیدواژه‌ها

• مهاجرت
• ایرانیان
• قفقازی‌ها
• دورۀ معاصر
• 1285 تا 1320 ه.ش